EDİRNE BALON HANGARININ YANSIMALARI-2
YIL, 1913; İSTANBUL-EDİRNE-NEVŞEHİR ARASI “UÇAK-BALON-ZEPLİN” HATTI – 1.Bölüm
*Yıl 1912; Balkan devletleri Osmanlı- İtalya savaşından fayda umarak Balkan savaşını başlattı. 18 Ocak’ta Meclis-i Mebussan feshedilir. 18 Nisan’da 2. Dönem Meclis-i Mebussan toplanır ve aynı gün İtalyanlar Rodos, Oniki Ada ile Çanakkale Boğazına saldırırlar. 22 Temmuz’da Gazi Muhtar Paşa hükümeti kurulur. 5 ağustosta 2. Meclis-i Mebussan feshedilir. 15 Ekim’de Trablus ve Bingazi İtalyanlara terkedilir ve yapılan Uşi anlaşması ile Rodos ve Oniki Ada İtalya’nın eline bırakılır. 29 Ekim’de Kıbrıslı Kamil Paşa sadarete (Başbakanlığa) getirilir. 29 Kasım’da Arnavutluk bağımsızlığını ilan eder. * Yıl 1913; 23 Ocak’ta Bâb-ı Âli Baskını gerçekleşir ve Mahmud Şevket Paşa sadarete getirilir. 30 Mayıs’ta 1. Balkan Savaşı’nın son bulur. 11 Haziran Çarşamba günü , saat 11.oo suları tertiplenen bir suikastle Sadrazam Mahmud Şevket Paşa şehit edilir, Said Halim Paşa sadarete getirilir. 29 Haziran’da 2. Balkan Savaşı başlar. 21
Resimli – Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, s.3485 - 3499
Temmuz’da Edirne kurtarılır. 29 Eylül İstanbul anlaşması ile Osmanlı –Bulgar barışı sağlanır. 14 Kasım ise Atina anlaşması ile Osmanlı-Yunan barışı yapılır.
Resimli – Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, s.3500 - 3515
- İSTANBUL’DA İLK HAVACILIK ÇALIŞMALARI, YEŞİLKÖY HAVACILIK OKULU’NUN KURULUŞU
Dünyada 19. yüzyılın sonları ve 20. Yüzyılın başlarında havacılık üzerine çalışmalar hızlanır. Havacılık Sanayi, devletlerarasında şiddetli bir rekabet konusu olur. Hele ki havacılığın savaşlardaki hava hâkimiyetindeki önemi anlaşılınca, bu durum zaten devamlı harp tehdidinde olan Osmanlı Devletinin vatansever subaylarını hemen harekete geçirir.
12 ocak 1910 tarihinde yeni kurulan İbrahim Hakkı Paşa hükümetinde Mahmut Şevket Paşa’ya (Resim.10) Osmanlı Devleti Harbiye Nazırlığı görevi verilir. 14-18 Eylül 1910 tarihleri arasında Fransız ordusunun Picardie bölgesinde yaptığı askeri manevralara Türk gözlemci olarak Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) Mustafa Kemal ve Paris Askeri Ateşesi Ali Fethi (Okyar) bey gönderilir (Resim.11) . 14 uçak ve 4 güdümlü balonun (Zeplin) katıldığı tatbikatta, özellikle uçakların manevra kabiliyetinden dolayı keşif ve gözetleme için ne kadar önemli olduğu gözler önüne serilir. Osmanlı Erkân-ı Harbî’si, gözlemcilerin hazırladığı rapor sonrası çıkartılan ders neticesi ile diğer katılımcı ülkeler gibi hızla askeri tayyareciliğe ve pilot yetiştirmeye yönlendi. Mahmut Şevket Paşa Havacılık Teşkilatı’nı kurmak üzere, Kurmay Subay Kaymakam (Yarbay) Süreyya (İlmen) Bey’i (Resim.12) görevlendirir. Bunun üzerine Türk Hava kuvvetlerinin kuruluş günü olarak kutlanan 1 Haziran 1911 günü “Kıtaat-ı Fenniye Mevaki-i Müstahkeme” Genel Müfettişliğinin 2. Şubesine bağlı “Havacılık Komisyonu” kurulur ve çalışmalarına başlar.
Kuruluş Dönemi, Havacılık Dünyası, http://www.havacilikdunyasi.net/Makaleler/havacilik-tarihi-osmanli-havacilik-kurulus-donemi/
https://turkcetarih.com/istanbulda-iz-birakan-pasa-sureyya-pasa-ilmen/
Harbiye bakanlığına bağlı “Fen Kıtaları Müstahkem Mevkiler” Genel Müfettişlik birimi.
Komisyon üyeleri; Başkan; Kur. Yb. Süreyya Bey, Üyeler; Yb. Refik Bey, Bnb. Mehmet Ali Bey, Bnb. Sıtkı (Tanman) Bey ve Bnb. Ahmet Zeki (Baner) Bey.
Yb. Süreyya Bey ısrarı neticesi, 5 Mart 2012 tarihli muhtıraya istinaden hemen tayyare mektebinin yapım işine girişilir. Yurt dışına gönderilen pilot eğitim masraflarından daha ekonomik olduğu hesaplanan okulun yeri için, düz bir arazi olan Yeşilköy seçilmişti. Ve derhal Havacılık Eğitimi için gerekli örgütlenme şeması yapılır ve sipariş edilecek iki uçakla beraber maliyet çıkarılır. O dönem Osmanlı Devleti çok büyük mali sıkıntı içinde olup, gerekli paranın bağış yolu ile toplanması kararı alındı. Bunedenle başta Sultan Reşad 1000 altın ve Mahmut şevket Paşa 30 altın ile Genelkurmay mensupları altı aylık maaşlarının ¼’i ile bağış kampanyasına katılımları ile Nisan 2012 günü okulun yapımına başlanmıştır (Resim.13).
Hangarların İnşasının tamamlanmasından sonra, daha önce Fransa’dan alınıp, Hasköy Piri Paşa Ambarında muhafaza edilen tek kişilik “Osmanlı” adı verilen “Deperdussin- T” (Resim.14) uçağı ve çift kişilik “Ordu” adı verilen “R.E.P.” (Resim.15) uçakları Uçuş Okuluna getirtilir. 26 Nisan 1912 tarihinde Fransız makinist Gordon Bell ve Tğm. Yusuf Kenan Bey çift kişilik “R.E.P.” uçağını, Yzb. Fesa (Evrensev) (Resim.16) tek kişilik “Deperdussin-T” uçağını havalandırırlar. Bu olay bir”Türk uçak ve pilotlarının Türk gökleri ile ilk tanıştığı bir gün” olarak tarihe geçmiştir (Resim.17).
Fesa Evrensev Kimdir; 1878’de İstanbul’da Gedikpaşa’da doğan Fesa Evrensev, Galatasaray Lisesi’nde okudu. Daha sonra Harp Okulu’na girdi. 1899 yılında Süvari Teğmeni olarak mezun oldu. Süvari Dairesinde hizmette bulunduğu sırada zamanın meşhur Bekirağa Bölüğünde 97 gün hapis yattı ve Erzincan’a sürgüne gönderildi. 1908 Meşrutiyetinin ilanından sonra tekrar İstanbul’a alındı ve Süvari Bölük Komutanlığı görevine getirildi.1911 yılında orduda pilot olmak için eleman arandığı sırada Yüzbaşı olan Fesa Bey, adayların başında yer aldı. Yapılan sınavı birincilikle kazanarak Fransa’ya uçuş eğitimine gönderildi. 1912 yılında yurda döndüğünde Türk Silahlı Kuvvetlerinin 1 no’lu uçuş brövesi kendisine verildi. Balkan Savaşı’nda çeşitli uçuş görevleri ve bu arada filo komutanlığı da yaptı. Birinci Dünya Savaşı başlayınca, Kafkas Cephesine atandı. Fakat Kafkasya’ya giderken Karadeniz’de, Amasra açıklarında Ruslar bulunduğu gemiyi batırdılar. Ve gemide bulunanların tamamını esir aldılar. Beş yıl, Sekiz ay Sibirya’daki esaret hayatından sonra kaçarak, Haziran 1920’de yurda döndü.
Doğu Cephesinde, Büyük Taarruzdan önce de Batı Cephesinde hizmetler gördü. Savaştan sonra İzmir’deki Hava Okulu’na öğretmen olarak atandı. Kasım 1925’te 47 yaşında ve binbaşı rütbesinde iken kendi arzusu ile emekli oldu.1933 yılında Türkiye’nin ilk hava taşımacılığı teşkilatı olan Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi’nin başına müdür olarak getirildi. Bu hizmette bir yıla yakın bir zaman kaldıktan sonra ömrünün kalan yıllarını Türk Hava Kurumu’na verdiği hizmetler ile geçirdi.9 Nisan 1951’de İstanbul’da vefat etti. Kaynak: teyyareci.com
Ağustos 1912’de inşaatı bitirilmiş hava meydanında 2 Uçak Sundurması (hangarı) ile “birkaç çadırdan ibaret idari ve onarım” kısımları bulunmaktaydı. Bu yıl içinde Türk Ordusunun
- EDİRNE’DE HAVACILIK FAALİYETLERİNİN SEYRİ ve ASKERİ AMAÇLI KURULMUŞ OLAN ZEPLİN HANGARI
İstanbul’da bu faaliyetler devam ederken, diğer taraftan Edirne’de ilk defa ocak 1910’da olası düşman orduları hareketlerini havadan gözleme için II. Ordu Komutanlığının talebi üzerine , “Edirne Kalesi Sabit Balon” tedarik çalışmaları sonucu Almanya’dan “Drachen” tipi imal ettirilip, üç ay içerisinde Edirne’ye teslim edilmek kaydıyla teklif alınmıştı. Ancak Harbiye Nezaretinin (Bakanlığının) olumlu bulmasına rağmen, Fen Kıtaları ÇELİK, Ahmet, A.g.m., s.32
Fesa Evrensev Kimdir; 1878’de İstanbul’da Gedikpaşa’da doğan Fesa Evrensev, Galatasaray Lisesi’nde okudu. Daha sonra Harp Okulu’na girdi. 1899 yılında Süvari Teğmeni olarak mezun oldu. Süvari Dairesinde hizmette bulunduğu sırada zamanın meşhur Bekirağa Bölüğünde 97 gün hapis yattı ve Erzincan’a sürgüne gönderildi. 1908 Meşrutiyetinin ilanından sonra tekrar İstanbul’a alındı ve Süvari Bölük Komutanlığı görevine getirildi.1911 yılında orduda pilot olmak için eleman arandığı sırada Yüzbaşı olan Fesa Bey, adayların başında yer aldı. Yapılan sınavı birincilikle kazanarak Fransa’ya uçuş eğitimine gönderildi. 1912 yılında yurda döndüğünde Türk Silahlı Kuvvetlerinin 1 no’lu uçuş brövesi kendisine verildi. Balkan Savaşı’nda çeşitli uçuş görevleri ve bu arada filo komutanlığı da yaptı. Birinci Dünya Savaşı başlayınca, Kafkas Cephesine atandı. Fakat Kafkasya’ya giderken Karadeniz’de, Amasra açıklarında Ruslar bulunduğu gemiyi batırdılar. Ve gemide bulunanların tamamını esir aldılar. Beş yıl, Sekiz ay Sibirya’daki esaret hayatından sonra kaçarak, Haziran 1920’de yurda döndü. Doğu Cephesinde, Büyük Taarruzdan önce de Batı Cephesinde hizmetler gördü. Savaştan sonra İzmir’deki Hava Okulu’na öğretmen olarak atandı. Kasım 1925’te 47 yaşında ve binbaşı rütbesinde iken kendi arzusu ile emekli oldu.1933 yılında Türkiye’nin ilk hava taşımacılığı teşkilatı olan Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi’nin başına müdür olarak getirildi. Bu hizmette bir yıla yakın bir zaman kaldıktan sonra ömrünün kalan yıllarını Türk Hava Kurumu’na verdiği hizmetler ile geçirdi.9 Nisan 1951’de İstanbul’da vefat etti. Kaynak: teyyareci.com
ÇELİK, Ahmet, A.g.e., s.32
ÇELİK, Ahmet, A.g.e., s.48,49 ve KEYÜSK, Mazlum, Türk Havacılık Tarihi, Cilt.I (1912-1914), Uçuş Okulları Basımevi, Eskişehir, 1951, s.101Müstahkem Mevkiler Umum Müfettişliği “ Balon’un Edirne için gerekli olduğunu ama tahsisatın olmadığı için alınmasının ertelenmesi…“ kararını verdi.
13 Mayıs 2012 tarihinde iki senedir alımı beklenen Alman yapımı “Drachen” tipi (Küre biçimli balon yerine torpido mermisi biçimli sabit balon) (Resim.18) balon, yedek balon ve aksesuarı, yüklenen üç vagon aracılığı ile Edirne’ye getirildi. Bu arada Harbiye Bakanlığına 1030 Liraya mal olan balonu kullanabilmek için, önceden 19 Şubat’ta, İstihkâm teğmenleri Hüseyin Hüsnü bey ve Emin Fuat Bey Berlin’e eğitim için gönderilmişlerdi. Ayrıca İstanbul’da bir taraftan Güdümlü Balon (Zeplin) alımı için teşebbüse geçilirken, diğer taraftan Süreyya (İlmen) Bey’in Komisyon başkanlığında Edirne haricinde ülke çapında 10 adet daha Balon hangarı yapılması planlanmıştı. İleride balonları uzun yıllar sorunsuz bir şekilde kullanmak üzere, eldeki tüm balonların ihtiyacı olan gazı üretmek için de Selanik, İstanbul ve Erzurum’da üç adet fabrika kurulması da bu planlamanın içindeydi.
ÇELİK, Ahmet, A.g.e., s.33 ve İLMEN, Süreyya, Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi, Hilmi Kitabevi , İstanbul, 1947, s.38,
ÇELİK, Ahmet, A.g.e., s.45 ve İLMEN, Süreyya, Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi, Hilmi Kitabevi , İstanbul, 1947, s.48,
| Resim. 18 İngilizler’in 1915 yılında Almanlardan kopya ederek ürettikleri Drachen tipi (Küre biçimli balon yerine torpido mermisi biçimli sabit) balon. |
Edirne’de düşman mevkilerini gözlemlemek amacı ile alınan ve statik bir platform oluşturan “Drachen” tipi balonun aksesuar ve parçalarının montajı bittikten sonra 20 Haziran 1912’de ilk defa uçurularak denenmesi tamamlandı(Resim.19 ve 20). Ancak
Drachen: Alm. (Okunuşu; Trahın), Ejderha.
Almanya’ya gönderilen iki baloncu İstihkâm subayımız, Alman İmparatorunun onay vermemesi ve boş yere bekletilmeleri üzerine, kendilerine derhal ülkeye dönerek Edirne Balon Birliği’ne katılmaları talimatı verildi. Alman Devletinin daha sonraları da yaptığı gibi, düşük kaliteli deneme imalatlarını vermiş olmaları nedeniyle balonlarda bazı aksaklıklar görülmeye başlandı. Kompresörü taşıyan arabadaki metal desteklerden biri kırılır, diğeri eğrilir.
ÇELİK, Ahmet, A.g.e., s.48 ve İLMEN, Süreyya, Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi, Hilmi Kitabevi , İstanbul, 1947, s.38,
Almanlar 1. Cihan Harbinde Osmanlı Devletine verdikleri mali kredi karşılığında bize iki misli bedelle sattıkları topların daha ilk top atışlarında ağızlarının parçalanarak, bir çok askerimizin de şehit olmasına sebep oldukları ham madde kalitesi düşük toplarda olduğu gibi. ( Kaynak: Em. Amiral Cem Gürdeniz, 17 Mart 2018 Ayvacık/Küçükkuyu, Gültur Otel’de verdiği “Çanakkale Zaferi” isimli Konferansı.)
Kompresörün parçaları da arızalı çıkınca balonu yapan firmadan zararın karşılanması istendi.
Ordudaki bazı subayların politikaya karışarak Arnavutluk ve diğer azınlık İsyanlarına destek vererek katılması 1912 yılının Temmuz ayında bir hükümet buhranına neden oldu. ( Ayrıntı için Bkz. Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt.6, S.3482-3485). Yeni kurulan Gazi Ahmet Paşa hükümetinde Nazım Paşa Harbiye Nazırlığına (Bakanlığına) getirildi. Yeni Nazır, Mahmut Şevket Paşa kadar “ ..ileri fikirli ve girişimci olmayıp, dar kafalı ve tutucu bir kişiliğe..” sahip olduğu ifade edilmektedir. Elbette havacılık Komisyonu Başkanı Alb. Süreyya Bey ile fikirleri uyuşmayacaktı. Türk havacılık faaliyetlerinin duraksamaya girdiği o bunalımlı dönem, muhtemelen bu işe gönlünü ve hayatını vermiş bir takım personelin de küslükleri yaşadığı bir zaman dilimi olmuştur.