EDİRNE’NİN KURTULUŞU VE ATATÜRK’ÜN KURTULUŞ MESAJI

Serhad kent Edirne, tarihi süreç içinde stratejik ve jeopolitik önemiyle Balkanların en önemli şehri, Osmanlının da ikinci başkenti olmuştur. Edirne Bizans döneminde İstanbul’u koruyan kent konumunda iken Osmanlı döneminde de İstanbul’u feth eden kent olmuştur.

Çağdaş Cumhuriyetin aydınlık yüzü olan bu kent dört kez işgal görmüştür. Gördüğü bu işgaller sonucunda kent halkı birçok göçlere, zulüm ve işkencelere tanıklık etmiştir.

Bugün düşman işgalinden kurtuluşunun 103. yıl dönümünü kutlayan Serhat Kenti Edirne, 25 Kasım 1922 günü Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının ülkemizi düşman işgalinden kurtarmak için yaktığı kurtuluş meşalesiyle tekrar bağımsız ve özgürlüğüne kavuşmuştur.

19 Mayıs 1919 da M. Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıkmasıyla başlayan bu hareket ülke sathına yayılmış, birçok cephede verilen mücadeleler sonunda kazanılmıştır.

Bu zaferlerin ardından 11 Ekim 1922 tarihinde Birleşik Krallık ile Ankara hükûmeti arasında Mudanya'da imzalanan ateşkes antlaşması üç gün sonra 14 - 15 Ekim 1922 günü gece yarısı yürürlüğe girmiştir. Sözleşmenin yürürlüğe girmesiyle 15 gün içinde Yunan ordusunun Meriç’in batısına çekilmesi ve bir ay sonra da Doğu Trakya’nın tamamen BMM Hükûmeti’ne teslimine karar verilmiştir. Trakya’yı teslim almak üzere İzmir Mebusu Refet Paşa görevlendirilmiştir.1 

Mudanya antlaşması gereği de  Yunanlı askerlerinin tamamı şehrin teslim tutanağının imzalandığı 25 Kasım 1922’nin dört beş gün öncesinde şehri tahliye etmişti. Ant-laşma gereği de Fransız polisi Yunan askerlerinin geçeceği caddelerde gerekli tedbirleri almıştı.

Ancak Yunanlılar çekilince yönetimi üstlenecek kimse kalmadığından, birçok tehlikeyi göze alarak tahliyeden önce şehre giren Lütfi Arif Bey Edirne’deki bazı kişilerin katılımıyla geçici bir hükûmet kurmuş ve Türk ordusu şehre girinceye kadar yönetimi üstlenmişti.

Bu geçici hükûmet askerleri karşılamak için hazırlıklar yapmış, gelecek heyetlere yer hazırlamış ve güvenliğin teminine çalışmıştı. Yunanlılar şehirde kırmızı kumaş bırakmadıklarından Lütfi Arif Bey ve arkadaşlarının yardımıyla bazı çarşaflar ve patiskalar kırmızıya boyanarak yeterli derecede bayrak hazırlanmış ve her tarafa zafer takları dikilmişti.2 

Fransız mıntıkasında bulunan Edirne'nin devir ve teslimi için hazırlanan heyet, 22 Kasım sabahı saat 08.10’da Bahriye Mektebi Bando ekibinin çaldığı “Ey Gaziler” türküsü ve alkışlar arasında trenle Sirkeci’den hareket etti. Heyet Edirne'ye götürmek üzere “İstanbul’un Edirne’ye Hediyesi” ibaresini içeren ve 5 metre uzunluğundaki ipekten yapılmış şanlı bir sancağı yanlarına almıştı.

24 Kasım 1922 Cuma sabahı dönemin Edirne Valisi Şakir Kesebir ve Edirne milletvekilleri Şeref Aykut ile Faik Kaltakkıran ile birlikte diğer heyette bulunan kişiler şehre giriş yaparak hükümet binası önünde kurulan takın önüne gitmişlerdir.

Burada düzenlenen törende de Türk Bayrağı göndere çekilmiştir. 25 Kasım’da imzalanan tesellüm tutanağıyla da şehir geri alınmıştı. Kazanılan bu özgürlüğün coşkusunu halkımız her yıl 25 Kasım günü kutlayarak tarih yapraklarında izler bırakmıştır.

Bir asrı aşkın süren Edirne’nin Kurtuluş günü kutlamaları kentin ve ülkemizin yerel ve ulusal belleği olan gazetelerin tozlu sayfalarında  yer almaktadır.

Bunları incelediğimizde çok ilginç bilgiler karşımıza çıkmaktadır;

Edirne’nin düşman işgalinden kurtuluşunun birinci yıldönümü kutlamaları 25 Kasım 1923 günü yapılmıştır. Edirne'nin kurtuluşunun birinci yıldönümü nedeniyle Ankara'dan gelen  Fethi Bey Başkanlığındaki Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti, 24 Kasım 1923 akşamı Edirne'ye ulaşmıştır. 

Heyet, 25 Kasım sabahı Edirne Belediye Binası balkonundan yapılan konuşmaların ardından Selimiye Camii önünde elli bin kişinin katılımıyla düzenlenen törende Edirne Belediye Başkanı İbrahim Bey ve Ankara'dan gelen heyet başkanı Fethi Bey, Kazım Karabekir ile birlikte protokol konuşmaları yapılmıştır.

Türkiye Reis-i Cumhuru Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Ankara’dan Edirne’ye gelen Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyet Başkanı Fethi Bey ile törende okunmak üzere bir kutlama mesajı göndermiştir.

Dönemin Belediye Başkanı İbrahim Zağra Bey, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün Edirne’ye gelen heyet ile gönderdiği kutlama mesajını okumak için kürsüye çıkarak Edirne halkına şu mesajı iletmiştir;

“Edirne Belediye Riyaset-i Âliyesine Davetnamenizi memnuniyet-i mahsusa ile aldım.

Düşman elinde bulunduğu felaketli günlerde elem ve hüznü candan ve derinden hissettiğimiz sevgili Edirne’mizin halas gününe tesadüf eden yevm-i mesudda aranızda bulunmayı cidden arzu ederdim.

Hasbelmazere bu şereften mahrumiyetimden dolayı pek müteessirim. Meclis-i Millimizden izam buyurulan Heyet-i Mebusenin reisi Fethi Beyefendinin benim de vekilim olarak kabul buyurulmasını rica eder ve güzel şehrinizin muhterem ahalisi için ebedi refah ve saadet temenni eylerim efendim.

Türkiye Reis-i Cumhuru Gazi Mustafa Kemal”

Şehrin değişik yerlerinde kurulan takların halkımıza verdiği ayrı heyecan ve coşkuyla Edirne’nin düşman işgalinden kurtuluşunun birinci yıl dönümü üç gün kutlanmıştır. Kutlamalar amacıyla kentimize gelen TBMM Heyeti de 27 Kasım sabahı Edirne’den törenle uğurlanarak ayrılmıştır.3 

Yaptığım araştırmalar da, savaşın etkilerini henüz bütünüyle üzerinden atamamış olan kentin ilk kurtuluş kutlamalarının 1923 yılında üç gün süreyle gerçekleştirilirken diğer yıllarda ise kutlama süresinin bir haftaya çıkarıldığı görülmektedir.

Günümüzde ise kutlamaların yalnızca bir günle sınırlandırıldığı görülmektedir. Bu bağlamda son yıllarda kentimizde düzenlenen etkinliklerin zaman içerisinde kültürel erozyona uğraması, tarihî, kültürel ve sanatsal kimliğiyle öne çıkan serhat kenti Edirne’nin özgün kültürel dokusu, kimliği ve değerleriyle örtüşmemektedir.

 İşte M. Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının kurmuş olduğu Türkiye Cumhuriyeti'nin üzerinde doğan güneşin ışığı, cumhuriyetin değer ve devrimleriyle yüz yılı aşkın ülkemizi aydınlatmayı sürdürmektedir.

Bizlere bu vatanı emanet eden başta M. Kemal Atatürk ve Arkadaşları ile tüm şehitlerimizi, rahmet ve minnetle anıyoruz.

Kentimizin düşman işgalinden kurtuluşunun 103. Yılı kutlu olsun.

Kaynaklar

1- Çetin, Nurten (2023) Milli Mücadele Döneminde Edirne, Milli Mücadele'nin Yerel tarihleri 1923-2023, Cilt:10 kitabı içinde (s.1-103).- Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Bölüm Sayfaları: 29/(10.Cilt)

2- Tuna, Serkan (2021) Edirne'nin ilk kurtuluş yıldönümü töreni ve TBMM Heyeti, Troyacademy, 6 (2), 620-642.

3- Tuna, Serkan (2021) Edirne'nin ilk kurtuluş yıldönümü töreni ve TBMM Heyeti, Troyacademy, 6 (2), 620-642