KENTLİNİN YAŞAM KALİTESİ
Yaşam kalitesini bireylerin içinde bulundukları yaşam koşulları ile bu koşullara ilişkin bireysel memnuniyet ve algıların bir arada değerlendirildiği bir kavram olarak niteleyen yaklaşımların yanında yalnızca bireylerin memnuniyet ve algısıyla ilişkilendiren yaklaşımlar da bulunmaktadır.
Campbell, yaşam kalitesini bireylerin algılama, değerlendirme ve memnuniyetlerinin ölçülmesi olarak ele almakta, bireylerin yaşamlarının değerlendirilmesi ve karşılaştırma yapılabilmesi için kullanılabilecek en uygun ölçütün bireylerin yaşamın değişik boyutları ile ilgili memnuniyetlerinin ölçülmesi olduğunu ifade etmektedir.
Marans'a göre bireylerin yaşadıkları ortama ilişkin memnuniyeti, yaşanılan ortamın özelliklerinin algılanma ve değerlendirilmesinin yanı sıra, bireyin özellikleri ve geçmiş deneyimlerinden de etkilenmektedir. Bireyler, şimdiki deneyimlerini geçmiş deneyimleriyle karşılaştırarak odeğerlendirmektedir. Bunun yanında, bireylerin yerleşme biriminin özelliklerini değerlendirme ve algılaması, yerleşme özellikleri ile doğrudan ilişkilidir.
Kentsel yaşam kalitesi; toplumsal, ekonomik ve mekânsal özellikler açısından kent olarak tanımlanan yerlerde; kentsel altyapı, iletişim, ulaşım, konut gibi temel hizmetlerin sunulma düzeyinin, asgari standartların üstünde olması olarak tanımlanmaktadır. Bir kentteki kentsel yaşam kalitesini etkileyen temel faktörler kentli haklarının karşılanma durumu, kentsel hizmetlerin herkes için eşit ve erişilebilir olması ve kentsel hizmetlere ilişkin kentlilerin duyduğu memnuniyet düzeyidir. Kentsel yaşam kalitesi, soyut insan haklarının kentsel mekânda hayata geçirilmesi olarak görülmektedir.?
İnsan haklarının kentsel mekândaki karşılığı kentli haklardır. Kentli hakları, kentsel hizmetlerde kalite ve etkinliğin artırılmasını, kentlerde ekonomik, sosyal ve kültürel imkânların oluşturulmasını, topluluk bilincinin geliştirilmesini ve yerel yönetime katılımı içermektedir.
Ökmen, kentli haklarını yaşam kalitesinin değişik boyutları bakımından şöyle gruplandırmaktadır:
- İnsan haklarına saygılı, yaşayanlara kendini geliştirme imkânı sağlayan bir kentsel ortamda yaşama hakkı,
- Saldırılara ve suça karşı korunmuş güvenli bir kentte yaşama hakkı,
- Hava, su ve gürültü kirliliğinden uzak bir kentsel çevrede yaşama hakkı
- Kentte yaşayanların kendi ekonomik ve toplumsal girişimlerini geliştirebilmek için gerekli altyapıya sahip olmayı isteme hakkı,
- Kentte uygun çalışma olanaklarına ve güvencesine sahip olma ve kentin ekonomik gelişmesinden pay alabilme hakkı,
- Kültürel farklılıklar sebebiyle kimsenin dışlanmadığı bir kentte yaşama hakkı Oturduğu yere bağlılık duyabileceği ve kimliği olan bir kentte yaşama hakkı,
- Yerel yönetim seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı,
- Kente yönelik alınan kararlara katılma hakkı.
Kentte yaşayan insanların kentsel hizmetlerden adil, sağlıklı ve düzenli biçimde yararlanması ve bu hizmetlere erişebilmesi de bir hak olarak değerlendirilmektedir. Kentsel hizmetlere erişim hakkı olarak adlandırılan bu hak, yerleşimlerde konut, içme suyu sunumu, katı atık ve atık su bertarafı, ulaşım ve elektrik gibi hizmetlerin herkese eşit, adil ve yeterli biçimde sunulmasıyla sağlanmaktadır. Ödenebilir kira ve altyapı hizmetleri, insan onuruna yakışır konut, erişilebilir ve ulaşılabilir kentsel hizmetler ve kolay iletişim imkânları kentsel hizmetlere erişimin temel ölçütleridir.
Kentsel hizmetlere erişim hakkının gerçekleşmesi kentsel yaşam kalitesi düzeyinin bir göstergesidir.” Kentsel hizmetlere erişim hakkı konusunda yürüme mesafesi ve komşuluk birimi kavramları ön plana çıkmaktadır. Temel kentsel hizmetlerin erişilebilir olması için komşuluk birimi/mahalle bazında tasarlanması, 15 dakikalık yürüme mesafesinde yaya olarak ulaşılabilir olması önem taşımaktadır.
KAYNAKÇA:
CAMPBELL, A., P.E. CONVERSE ve W.L. RODGERS, The Ouality of American Life: Perceptions, Evaluations, and Satisfactions, Russell Sage Foundation, New York, 1976
MARANS,R. W.andR.J. STIMSON, /nvestigating Ouality of Urban Life, Social Indıcators Research Series 45, Springer, 2011
ÖKMEN, M., “Bir İnsan Hakkı Olarak Kentli Haklarının Geliştirilmesi ve Yerel Yönetimler”, Kentsel Dönüşüm ve İnsan Hakları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2013, ss.17-43