Uzm. Psk. Nergis ÖZDİNÇ
Neleri kaybedebiliriz? Bir kişiyi, işi, statümüzü, bir organımızı, evcil bir hayvanımızı veya bir objeyi. Kayıp denildiğinde, sahip olduğumuz şeyleri yitirme veya onlardan uzaklaşma söz konusudur.
Kayıp, yaşam döngümüzün her evresinde yaşanabilir. İlişki kaybı, ekonomik kayıp, sağlık kaybı, özgürlük kaybı gibi çok farklı alanlarda bu yitirme duygusunu hissedebiliriz. Örneğin bir insanın kaybı, ölüm gibi somut bir kayıp olabilirken aynı zamanda o kişinin dostluğunu yitirme gibi soyut bir kayıp da olabilir.
Kaybın anlamı ve etkisi kişiden kişiye farklılık gösterir. Kayıp geçici veya sürekli olabilir. Hayatımızı etkileme açısından kısmi ya da bütünsel olabilir. Gerçek veya tehdit edici bir algı yaratabilir. Ani veya uzun sürede oluşabilir. Beklenmedik veya beklendik olmasına göre etkisi farklılaşabilir. Yaşanan bir kayıp başka kayıplara da yol açabilir. Yaşanan her kayıp önceki kayıpları hatırlatabilir. Tüm bunlar kaybın özellikleri arasındadır. Hatta kayıp süreci sağlıklı bir şekilde atlatıldığında psikolojik sağlamlık için bir araç olabilir.
Kayıpların ardından yas süreci yaşanması oldukça sağlıklı bir durumdur. Yas, bireyin sevilen bir şeyini yitirdikten sonra yaşadığı duygu durumu olarak açıklanabilir. Yas sürecinde fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkiler veririz. Yası yaşamak için vereceğimiz tekiler çok farklı kaynaklardan etkilenir. Örneğin sosyal destek görüp görmüyor olmamız, daha önce benzer bir durumla karşılaşmamız, yaşımız, kişiliğimiz, kaybedilen şeyin hayatımızdaki yeri gibi pek çok faktör yas tutma şeklimizi etkiler.
Yas süreci herkeste farklılık gösterir. İsviçreli Psikiyatrist Kübler Ross’a göre; inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme, yas süreçlerinde beklenen tepkilerdir. Çok zor durumlarla başa çıkma aşamaları olarak da görülebilir. Yine herkeste bu süreçleri farklı şekillerde gözlemleyebiliriz.
Toplumsal yas süreçlerinde de benzer durum vardır. Deprem, sel, yangın gibi toplumu etkileyen yas süreçlerinde herkes farklı tepkiler verebilir. Bazılarımız içine kapanır, depresif bir tepki verirken bir diğeri yas süreci ile baş edebilmek için sosyalleşmeyi tercih edebilir. Aynı şekilde birimiz bu olayı tüm sosyal mecralarda, yakın çevremize konuşarak veya yazarak baş etmeye çalışırken, diğeri sessiz kalmayı, susmayı tercih edebilir. Bunların hepsi kişiden kişiye değişen yas tepkileridir. Bizim verdiğimiz tepkileri vermedi diye bir başkasını yargılamak onun yas sürecine saygı duymamak demektir. Herkes yasını, kaybını farklı şekillerde yaşar veya yaşamak istemez bu onun sürecidir.
Özetle yas, bireysel ve kendine özgü bir süreçtir. Bireyin tepkileri, sakin bir kabulden, ciddi kriz tepkisine kadar değişebilir. Yas, bireyde önemli yaşam değişimlerine neden olan zor, yorucu ve stresli bir süreçtir. Fakat, bir hastalık değildir. Aksine kayba karşı normal bir tepkidir. Yas sürecinde, doğru ya da yanlış tepkiler yoktur. Herkes için farklı bir deneyimdir ve bu nedenle, insanların yasa farklı tepkiler vermeleri çok doğaldır. Bu sebeple lütfen kimse kimsenin yasını yaşama şekline karışmasın.
News
