0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

    Özne nedir. Dil bilgisi kuralları içinde özne, cümlede geçen işi yapan demektir. En temel öğedir.

Cümle içinde olmazsa olmazı demektir. Öznesi olmayan cümle olurmu? . Olmaz. Durulmaz, Girilmez ikaz ve uyarı sağlayan kelimelerdir ve öznesi yoktur. Ortada çekimli bir fiil, bitimli bir fiil yüklem ve cümle varsa orda özne vardır. Özneyi bulmak için yüklemin olması gerekir. Yüklemi nasıl buluruz. Cansızsa NE, Canlıysa KİM sorularını sorduğumuz kelimedir. Verilen cevap cümlenin öznesidir. Açık öznede ‘’ Ahmet çamaşırlarını topladı’’ cümlesinde, kim topladı sorusunun karşılığında özne Ahmet tir. Açık özne, gerçek özne, gizli özne, örtülü özne, sözde özne gibi türleri ile karşılaşırız. ‘’Elimde ki defter yere düştü’’ cümlesinde, ne düştü sorusunun cevabı defter olduğuna göre özne defterdir. Bu açık öznedir. Eğer gizli özne ise, ‘’ Bahçeye girip dağıtmışlar’’ cümlesinde, kimler dağıtmış sorusunu yükleme sorduğumuzda özne gizlidir. Bahçeye girenler belli değildir. ‘’Üniversiteye başladı’’. Kim başladı?. Tabi birde sözde özne – ‘’Çay içildi’’, örtülü özne – ‘’ Okullar iki gün tatil edildi’’ gibi. Açık özneyi göremediğimiz hallerde gizli, sözde ve örtülü özne söz konusudur. Buraya kadar dil bilgisi kurallarından yola çıkarak kısaca cümle içinde özneye örnekler verdik.

        Resim sanatında da ( Sanat yapıtında ) Teması ve konusu bağlamında eserin öznesi üzerinde duracağız. Estetik özne, sanatçının kendisine yönelik olarak SUJE dir. ( Sanatçının kendisi) Estetik nesne dediğimizde ise sanatçının elinden çıkan, sanat eserinde yerini bulan, figüratif yada soyut, plastik anlamda biçimlendirilmiş nesneler ve  varlıklardır. ( Betiler) Dolayısıyla yapıtın konusunu oluşturan özneden bahsedeceğiz. Sanat eserini incelerken her koşulda merkez özne olarak sanatçıdır. Tüm sanatsal birikimi, ifade tarzı, ele aldığı konular, çağın koşulları içinde sosyolojik olarak dönemin anlayışı, çağın üslubu, hepsi sanatçının kişiliğinde oluşup yansıyan değerler bütününün estetik olarak vücut bulmasıdır. Anlatılan konular idealist de olabilir, kişisel bakış açısı ile realist de olabilir. Bu soyuta kadar gider. Ancak sanatçının ifade ettiği resmin tematik bütünlüğü içinde bir konu olarak ad bile verilmiş olsa, resmin adı konusunu içeren asıl öznesidir. A. DÜRER in ‘’ Ressamın annesinin portresi’’ adlı çiziminde özne annesidir. ( Kimin portresi, annesinin portresi ) Sanat yapıtında açık yada gizli öznelerle sıkça karşılaşırız.

          Sanat eserlerinin incelenmesini 1 – İkonografik açıdan çözümleme. 2 – Plastik açıdan çözümleme yolu ile gerçekleştiriyoruz. Sanat yapıtının öznesi sorununu çoğunlukla İkonografik inceleme kapsamında ele alıyoruz. Plastik açıdan çözümleme, yapıtı oluşturan plastik elemanların ilişkisi, koyu – açık valör değerleri, volümetrik – hacimsel yada planimetrik- düzlemsel olarak yüzeyin organizasyonu, kompozisyon şeması ( Klasik kompozisyon da, Açık – kapalı, simetrik- asimetrik, merkezi, üçgen, dörtgen, yuvarlak, diyagonal vb) renk, ışık, hareket, ritim vb gibi unsurları kapsamaktadır. İkonografik çözümlemede katalog, belgeler ve eğitimli bakış ve yaklaşım söz konusudur. Çözümlenmesi istenilen yapıtın, resim ise, varsa adı, boyutları, tekniği, hangi yüzey üzerine yapıldığı ve biliniyorsa yapım tarihi belirtilir. Daha sonra konu -öz- tema açısından açıklamaları yapılır. Mitolojik olarak ve dinsel kitaplarda yer aldığı biçimiyle tarihsel, gerçek, ütopik yada imgelem olarak vb öyküsü anlatılır ve yorumlanır. İkonografik bağlamda hatta kimi kez plastik yapısal çözümleme ile de bağlantılı olabilecek şekilde sanat yapıtlarının aslında santçıların eserlerinde iletmek istediği içeriğe bağlı özne ile ilgili örneklere geçelim.

      Bedrettin CÖMERT in ‘’GİOTTO nun SANATI’’ adlı eserinde yer verdiği Giotto ya ait resim, ‘’Kralların Tapınması’’ konulu yapıtın ikonografik çözümlenmesi ve resmin öznesi. Kralların Tapınması (L’adorazione dei magi – l’epifania ) , Padova- Arena. 200 x 185 cm. Fresco ( Sıva üzerine ). Yapıldığı tarih 1304-6. HZ. İsa Kral Herodes zamanın da Beytüllahim de doğduğu zaman, Kudüs e doğudan Kral müneccimleri gelir. ‘’ Yahudilerin doğan kralı nerededir? Doğuda onun yıldızını gördük ve ona tapmak için buraya geldik’’ dediler. Bundan tedirgin olan Kral Herodes, başrahiplerini ve yargıçlarını toplayarak İsa nın nerede doğmuş olabileceğini sordu. Onlarda ‘’ Yahudiye Beytüllahim de ‘’ dediler. Herodes gizlice kahinleri çağırdı. Yıldızın onlara ne zaman göründüğünü ayrıntılarıyla sordu. Sonra onları Beytüllahim e yolladı. ‘’ Çocuk hakkında dikkatli araştırma yapın. Bulduğunuz zaman bana da haber verin ki gidip ben de tapayım ona’’ diye tembih etti. Doğuda gördükleri yıldız önlerinde gidiyordu. Çocuğun bulunduğun yere geldiklerinde yıldız durdu. Kahinler içeri girdiklerinde Meryem ile çocuğu

( Hz.İSA) gördüler ve secdeye durup ona taptılar. Yanlarında getirdikleri hazineyi açıp çocuğa altın, buhur ve mür  (Yakın doğuda ilaç yapımında ve parfümde kullanılan, kokulu, yapışkan bir reçine türü ) armağan ettiler. Kahinler Herodes e ulaşmak, haber vermek için temkinli olarak başka yollardan döndüler. 72. Meznunun 10 ve 11. Dizelerinde şöyle denilr. ‘’ Tarşiş ve adaların kralları ona vergilerini ödeyecek / Şeba ve Seba kralları armağanlar sunacaklar / Bütün krallar onun önünde eğilecek / Bütün halk ona hizmet edecek ‘’. Bu sahne, Kralların secdesi, Kralların tapınması, Kahin Kralların secdesi, Müneccim Kralların secdesi adları ile de bilinir. Söz konusu Müneccim Krallar üç tanedir. Genç olan Melkior, orta yaşlı olan Baltazar, yaşlı olan Gaspar. Resimde Mimari bir yapının altında kutsal aile yer alıyor. Hz Meryem oturmuş kucağında çocuk İsa yı tutuyor. ( Madonna) Meryem in yanında Hz Yusuf, diğer yanında bir melek. Yaşlı Gaspar İsa nın önünde eğilmiş tapıyor. Secdedeyken iki kral sırasını bekliyor. Krallar genellikle ata biner. Bu sahnede geleneksek ikonografinin değiştirildiğini görüyoruz. Binek hayvanı olarak develer var. Şimdi bu resmin öznesini belirtelim. ‘’ Kralların tapınması’’ adlı resimde yükleme şu soruyu soruyoruz, kime tapıyorlar. Özne İsa. Ancak cümlede İsa geçmiyor. Cümleye göre gizli özne diyebiliriz. Ancak Resimde açıkça çocuk İsa resmedildiği için Resmin öznesi Hz. İSA dır.

        Gustave COURBET ‘’ Ressamın Atölyesi’’.

Fransa nın Barbizon kasabasında bir grup sanatçı, İngiliz ressam Constable  ın öğretisinin takipçisi olarak doğayı izlemek ve yeni bir gözle bakmak için bir araya geliyor. Doğadan başka öğretici olmadığına kanaat getiriyorlar. Çalışmalarında doğallık ve kendiliğindenlik ağırlık kazanıyor. Gerçekçilik akımına da öncülük yapmış oluyorlar. En önemli temsilcileri J. François MİLLET ve G. COURBET dir. Gerçekçi ( Realist) resmin kurucusu olan Courbet, Lise yılların da Fransa da öğrenciyken egemen  anlayış Yeni Klasik sanattı. ( Nouveau Classicisme ) J. Louis DAVİD ve öğrencisi İNGRES in eski Roma Akademisinin yolundan gitmeyip devrimci bir karaktere sahip olan Courbet, Romantiklerin izinde yürüyerek Realist bir çizgiye ulaştı. Victor Hugo nun şiirlerinden esinlenerek duygularını açığa vuran kompozisyonlara yöneldi. Ailesi hukuk eğitimi almasını istiyordu. Buna karşı çıkarak Paris te kendini resme verdi. İsviçre Akademisinde canlı modelden ilk çalışmalarını yaptı. 1847 de Hollanda ya yaptığı gezi ile Verones, Velasquez ve Zurbaran gibi İspanyol ressamlarına karşın üstün tuttuğu F. HALS ve REMBRANDT ın eserlerini daha yakından görme ve tanıma olanağı buldu. Özellikle Paris yakınlarında Fontainebleau ormanında doğacı sanat görüşüne bağlı arkadaşlarıyla çalışmalar yaptı. Paris de bir ve samanlığı atelye haline getirdiği Ornans da yaptığı resimler, gerçek yaşam sahneleridir. Günlük yaşamı konu almaktaydı. 1885 de gerçekçi resmin önderi kabul edilmesine rağmen bazı resimleri devlet sergisine kabul edilmedi. O kızgınlıkla barakada kendi eserlerinden oluşan ilk özel kişisel sergisini açmış oldu. Bu sergi için bastırdığı kataloğa ‘’Yaşayan Sanat ‘’ adını koymuştu. 1871 de halk meclisine seçildi, fakat kısa süre sonra 6 ay hapse ve para cezasına mahkum oldu. 1877 de hapisten çıkıp sığındığı İsviçre de öldü.

    ‘’ Ressamın Atölyesi resmi’’. Tuval üzerine yağlı boya. 361 x 598 cm 1854 – 1855. Orsay Müzesi.

1854 ün sonlarında başladığı eserini altı hafta gibi kısa sürede tamamladı. Tablosunda ( Tablolarında ) sanat hayatında esin kaynağı olan yaşantıların Allegorik temsillerine yer verdi. Bu resmin içinde, konu olarak mekanı oluşturan ortamda, solunda ve sağında toplumun her kesiminden insanlara yer vermiştir. Ortada Courbet manzara resmi yapmaktadır. Yanında, aslında arkasında duran çıplak model ise, Akademik sanat geleneğinin sembolüdür. Resme bakan çocuk, tüm saflığı ve masumiyeti ile resme getirilen yeni bakış açısını temsil etmektedir. Resmin sağ tarafında aralarında G. SAND, C. BAUDLAİRE,

P.J. PROUDHON, CHAMPFLEVRY, koleksiyoncu A. BRUYES yer almaktadır. Bu kişiler ressamın arkadaşlarıdır. Resmin sol tarafında ise, Paris sokaklarında görmeye alışılan halktan insanlar en doğal halleriyle resmedilmiştir. Biri rahip, bir tüccar, yoksulluğu sembolize eden dilenci kız, işsizliği sembolize eden bir işçi, bir Yahudi ve daha birçok sınıftan insanlar. Kısaca tabloda zengin ve yoksul, ezen ve ezilen, gerçek insanlardır bunlar. Tekrar söylersek sağ taraftakiler bohem arkadaşlarıdır. Sosyalist PROUDHON, şair BAUDELAİRE e de yer vermesi toplumsal oluşumun sınıfsal farklıklarına yapılan samimi bir göndermedir. Sanatçının Atölye resmi, gerçek bir ALLEGORİ dir. ( Bir düşünceyi, davranışı daha kolay kavrata bilmek için onun yerini tutabilecek simgelere, benzetmelere yer vermek. Mecaz- Metafor) İçinde birçok Metafor barındırır. Ressamın resim içinde manzara yapıyor olması. Manzara resmi Akademik -İdealist sanat anlayışında düşük profilli bir çalışma olarak görülür. O nedenle Akademik sanat anlayışına ve idealist tasvire karşı olduğunu göstermek istemiştir. Canlı modele sırtını dönmesi de budur. Resme baktığımızda arka fonda yine bir peyzaj flu olarak görülmektedir. Yaslanmış bir tuval bunun da bir çizim olduğunu gösteriyor.