Devletleri oluşturan kimlikler farklı özelliklere sahip insan topluluklarından oluşmuştur. Bu özellikler dinsel/dilsel, sosyo-kültürel farklılıklarını da içinde barındırır. Kültür; toplum içinde bulunan bireylerin birbirlerinin farklı özelliklerinden etkilenme süreçleridir. Bu etkilenme süreçleri bir önem ve ilgi uyandırabilmektedir. Bir anlamda diğer kültürler üzerinde baskın bir kültür oluşturabilmektedir. Kakava kültürü de bunlardan biridir. “Kakava” ne demektir, diye düşünüldüğünde; Türkiye’de Roman yurttaşlarımızın kendilerine özgü yaşam karakteristiği içinde inanç, gelenek ve göreneklerin bir parçasıdır.
2023 yılında bizzat kendimin yazdığı, “Çingene’nin Çalgısı, Kakava’nın Kahkahası” isimli kitabın bir bölümünde Kakava hakkında tarihsel bilgiler ve anılarda olmak üzere değinmiştim. Kakava; Roman toplumuna özgü mevsimsel bahar kutlama günlerinden biri olmakla birlikte içinde ritüelistik uygulamalar su ile buluşma pratiğidir. Günümüzde Edirne ve Kırklareli’ndeki etkinliklerde geçen bir isim olarak yerini korumaktadır. Şimdilerde Lalapaşa ve Tekirdağ Belediyeleri de Kakava/Hıdrellez Kutlama etkinlikleri düzenlemeye başladı. İlginin bir sonucu olsa gerek. Edirne’de her yıl 5-6 Mayıs tarihleri arasında “ Edirne Kakava ve Hıdrellez Şenlikleri” olarak kutlanmaktadır. Kırklareli’nde de de 2-3-4 Haziran günleri “Kırklareli Karagöz Kültür, Sanat ve Kakava Festivali” olarak kutlanmaktadır. Kakava’nın kelime anlamı konusunda fikirler mevcuttur. Bazıları akademik, bazıları da kendi görüşlerini de katarak, sözlü tarih anlatılarla izahat bulmaktadır. Bazı yazarların Kakava’nın “tencere bayramı” anlamına geldiğini söylemeleri tanıma yakın görüşlerdir.
Roman vatandaşların kendine özgü anadili vardır, bunun adı da Romanes”tir. Günümüzde bu dil büyük oranda kullanımdan kalkmıştır. Romanlar tarihsel boyutta yaşam karakteristiğinden dolayı marjinal gruplar olarak bilinir. Tarihsel kökleri eski Mısır ve Hindistan olarak değerlendirilse de, Çingeneler(Romanlar) Hindistan’da kast sisteminin içinde ayrı bir kavimi oluşturmuşladır. Dil bağlamında Hindistan kökenlidir. Dil bağlamında da “Kakava” kelimesinin Romca adı tencere/kazan, yemek pişirme kabıdır. Günümüzde bu kelime unutulmuş olsa da Balkan kökenli Romanlar tarafından bilinmektedir.
Kakava kelimesi filolojik ve analojik yönden incelendiğinde; “Kakkavi”, “khárkoma” kelimeleri Romani dilinde ‘yemek’ bağlantılı kelimelerdir. Romani kültür dilinde; “Kakkaví”- “khrákoma” karşılıklarının dil açılımı ‘xa’ – ye, ‘kaxav’ – yiyeceğim, ‘Khakhaváva’- beslemek, ‘Kukái’- kazan demektir. Bu kelimeler analojik bakımdan incelendiğinde kazan-tencere bağlantısı, yemek-yiyecek ilişkisini doğurmaktadır.
Bunun nedeni, göçebe Romanların her yıl 6 Mayıs günü akarsu ve ağaçlık bölgelerde toplanarak birlikte yemek hazırladıkları, eğlence kutlama günüdür. Her yıl Romanların kakava gününde gün ağarmadan su boyuna gitmeleri pagan geleneğinin küçük bir parçasıdır. Hindistan’daki Ganj Nehri ile bağlamsallık taşır. Yani su ile buluşma pratiğindeki inanç sistemidir. Bu durum esasen batıl bir inançtır. Türkiye’de Roman vatandaşların kalben inandığı söylenemez. İslam inancını da zedelemez. Romanlar için sadece görsel bir şölendir. Kakava Aynı zamanda baharın müjdecisi ve geleneksel mesleklerini icra edeceği zamanın başlangıcıdır. Hıdrellez ve Kakava günümüzde kültür sentezi olarak karşımıza çıkmaktadır. Tüm farklılıkları birleştiren eğlencenin heyecanın sevincin adına sevindirici bir gelişme olarak görmek gerekir.
Yıllar önce Kakava kutlamalarını Menzilahir Mahallesinde bulunan küçük bir grubun yaptığı kutlamalara şimdilerde 100 bin insan gelmektedir. Ancak Kakava’nın kendi içindeki dokunun gittikçe bozulduğu, misafir yoğunluğu Edirne için ulaşım, güvenlik, hizmet sunma anlamında zorlamaktadır. Göçebe Çingene/Romanların otlaklarından çıkıp kendilerine yeni pazarlar aramak için çıktığı günlere hazırlık yaparken, günümüzde turizm sektörü de kendi içinde sektörünü genişletiyor. Kazanan Edirne olsun, Hıdrellez ve Kakava’nın coşkusu tüm insanlarımızı mutlu etsin dileklerimle.
Not: Fotolar yıllar önce Kırklareli’nde Şeytan deresi denilen mevkiden çekilmiştir. Fotolar Ünal Başkur’un arşivinden alınmıştır.
News
