17 Şubat 2025 Pazartesi
Süje – Özne ne demektir. ( Fra. Sujet, İng. Subject ) Bizim burada üzerinde duracağımız asıl konu sanatsal anlamda bireyin kendisidir. Düşünebilen yargılayan yorumlayan ve sanatsal yaratı boyutunda üretebilen anlamındadır. Özne olarak hem sanatçıyı hem de sanat alıcısını alımlayanı tanımlayan bir terimden bahsediyoruz. Bir sanat eserini üretebilen özne ya da değerlendirebilen yargılayabilen özne. Şunu demek istiyoruz, tekil anlamda bireyden bahsediyoruz. Bu üreten olarak sanatçı tüketen olarak sanat alıcısı. Her ikisi de Süje dir .
Her ikisi de kendi fevkinde ve boyutunda özgün bireylerdir. Yani özgün birer kişiliktirler. Toplumun bütün bireyleri birer öznedir. Her bir kişilik olarak birer öznedirler. Ben bir özneyim sende benim karşımda bana karşı bir öznesin. Özne konumunda olan birey için merkez kendisidir. Özne ve onu çevreleyen bir evren dünya söz konusudur. Önce bunu belirtelim. TDK ya göre Süjen nin Türkçe karşılığı Öznedir.
Felsefenin temel kavramlarından biri olan Süje, dilimize Latince den geçmiştir. İlk kez Platon (Eflatun), Aristotales ve Herakleitos gibi Antik Yunan filozoflarının eserlerinde kullanıldığı bilinmektedir. Tabi burada Estetik süje, estetik obje-nesne gibi kavramlar da devreye girer. Estetik alımlama ile ilgili olarak görebilen Estetik Özne. Yani sanatçı tarafından görsel olarak algılayıp yaratıcı boyutta estetik objeyi, sanat nesnesini estetik form dili ile plastik kaygılar ile üslupsal olarak ortaya koyabilen, betimsel anlamda kurgulayabilendir. Sanatsal ürünü okuyabilen, dinleyen, yorumlayabilen, yeniden üretilmiş sanat nesnesi ile ilişkiye girebilen, onunla bir bağ kurabilen sanat tüketicisi, yani alımlayan izleyici ve satın alan olarak öznelerden bahsediyoruz. Berna MORAN ‘’Edebiyat kuramları ve eleştirisi’’ adlı kitabında şu tabloyu çizmiştir. ‘’ Sanatçı, sanat ürünü, sanat tüketicisi ve hepsini içine alan çevreleyen fiziksel ve toplumsal çevre. Dışımızda ki dünya’’. Sanat nesnesi – objesine bir örnek verecek olursak (Dışımızda ki her varlık görsel ve plastik olarak ele alınıp değerlendirilirse sanat nesnesine dönüşür.) bir iskemle iskemle olarak bir zanaat ürünüyken artık sıradan bir iskemle olmaktan çıkar estetik obje, sanat nesnesi olarak nitelendirilmeye başlar.
Özne, yazın sanatlarında dil bilgisi kapsamında ise, bir cümlede -tümcede bildirilen işi yapan veya yüklemin ( tümcede iş, oluş, yargı, hareket bildiren sözcük ya da sözcük topluluğu. Örneğin ‘’ dün gördüğümüz arkadaş çok girişkendir’’ tümcesinde ‘’ girişkendir’’ sözcüğü yüklemdir) bildirdiği durumu üzerine alan kimse ya da şey demek. ‘’Ali geliyor ‘’ cümlesinde
‘’ Ali’’ öznedir. ‘’ Çocuk henüz uyudu ‘’cümlesinde ki ‘’ çocuk’ ’öznedir. Yinelersek bunlar dil bilgisi kurallarıdır. Sanatsal anlamda ve yaşamda özne bireyin kendisidir. Sanatsal yaratım sürecinde felsefi olarak, bilinci, sezgisi, düş gücü olan, dış dünya karşısında ona karşıt olan. Bu karşıt olma hali. Onu çevreleyen her şey özne için algılanılabilecek varlıklar demektir. Bakan bir çift göz, ben demektir ve öznenin kendisidir. Söz konusu Özne ise bu ben demektir. Şu an bu yazıyı yazan yorumlayan olarak özne benim. Beş duyu organıyla algılaya bilen, etkiye karşı tepki verebilen, Yukarda değindiğimiz gibi, fiziki ortam ve tüm çevresel faktörlere benim
( öznenin ) vereceğim tepkiler önemlidir. Süje konusuna biz, bu Felsefi ve sanatsal boyutlardan bakacağız. Sanatsal yaratım süreçlerinde ölçüt Süje nin yani öznenin bilgi deneyim ve yaratıcı gücüdür.
Nuri TEMİZSOYLU nun,’’ Renk ve resimde kullanımı’’ adlı kitabında rengin tanımı için gözün görme edimini açıklamış. Görmenin gerçekleşmesi için, Fiziksel sistemde renk, fizyolojik sistemde renk, psikolojik sistemde renk şeklinde sıralamış. Işığın ölçüler ve rakamlarla incelendiğinde dışımızda gelişen fiziki olaylar. Işığın göz retinası üzerinde ve sinirlerde meydana getirdiği değişim. Fizyolojik olarak görüntülerin sinapslarla ( Nöronlara, sinir hücrelerine taşınması hadisesi) beyne taşınması. Dikkat edilmesi gereken şey, buna rağmen görüntünün görselleşmesi için rengin tanımı gereği çeşitli ışık etkilerinin beyinde uyandırdığı etkiler şeklinde izah eder. Yani görüntünün fiziksel olarak beyne nöronlara taşınması yetmiyor. Beyinde uyandırdığı etkiden bahsediyor. Bu şu demektir. 3. Aşama olan Psikolojik algı boyutudur. Bizi biz yapan değerler, kültürümüz, eğitim düzeyimiz, dünyaya bakış açımız, yönelimlerimiz ile bu beyne gelen görüntülerle işin algılama boyutu devreye girer. Biz bununla birlikte görme edimini gerçekleştirmiş oluruz. Dolayısıyla görme Psikolojik bir sürece tekabül eder. Bu görme edimi ve algılama boyutu, kişiliğimiz ve kimliğimizle, tercihlerimizle ben ( egomuzu ) yani öznemizi oluşturur. Özne nin bakışı son derece özgül ve özgün ( spesifik ) bir yapıdır. İşte şimdi bir kez daha felsefi ve sanatsal boyutların ne olduğunu gelmiş oluyoruz. Aslında biraz karmaşık gibi gözüken aslında çok rahat kavranılabilen bir olgunun çözümlemesi yapılmış oluyor.
Sanatın öznelliği, özne olarak ( Süje) sanatçı, sanatçının dünyası, düşüncesinde var olan kavranılan bir dünya. Sanatın da öznesini oluşturmaktadır. Bunun görselleştirilmesi, sanatın nesnesidir. Sanat denilen kavramın öznesi olan sanatçı, mucize bir dünya yarattı. Görünür olanın da ötesinde bir dünyanın da yaratıcısı idi. Dış dünyanın bir yansıması değil. Sanatçı tarafından taklidin de ötesinde dönüştüren ve bu mucize dünyanın içinde kuran ve kurgulayanı da oldu. İçeriği olmayan hiçbir biçim yoktur. Bu konusuz resim yoktur demek anlamına gelir. Konusuz resim demek de bir konunun metaforik tanımı gibidir. Süje- özne objelere (nesnelere) yönelir. Bazen de Süje, süjelere yönelir ve nesneleştirir. Bir başka insan, model olarak sanatçının konu alanına girdiği zaman sanatçının süjesi karşısında o kişinin öznesi yoktur.
Sanatçının çalışması için gerekli gördüğü ve yöneldiği malzemelerin oluşturduğu seçilmiş nesneler, sanat nesnesine dönüşür. Süje nin yönelimi sonucu ortaya çıkar. Burada anlatım -ifade ile ilgili olarak sanatçı belli konulara yönelir. Konu ancak sanatçının ona verdiği anlamla bir değer kazanabilir. İçerik- öz dediğimiz şeyin esası da budur. ( Öz ve biçim sorunu ) Toplumsal yaşamın her aşamasında sanatçı tarafından ele alınan konular tinselliğiyle, içeriği yansıtan tematik ögesidir. Konu, temanın somutlaşmış halidir. ( Prof. Ayla ERSOY ). Konu, sanatçının herhangi bir neden den dolayı, özellikle söz etmek istediği, anlatım olarak yer verdiği seçtiği şeylerdir. Sanatçının bir şeyden söz etmek istemesinin, yani konu olarak seçmesinin özel anlamı da olabilir, ya da bunun nedeni salt görsel kaygılarda olabilir. Sanatçının seçtiği konu soyut yada somut da olabilir.
Tema – ( Fr. Thema ) tematik kelimesi gibi Fransızca kökenlidir. Örneğin ‘’ Belli bir tema etrafında oluşan ve gelişen’’ şeklinde ifade ettiğimiz gibi yine biz yazı ve konuşma dilimizde bu konuda deriz ama bu temada gibi bir ifade kullanmayız. 1. Bir hikayede öğretici veya edebi bir eserde işlenen düşünce, görüş. 2. Herhangi bir sanat eserinde işlenen konu. Tablonun teması nedir veya Anıtın teması kurtuluş savaşıdır gibi. 3. Müzik de de bir besteyi oluşturan temel motif, müzik eserinin temasına dair. Ayla ERSOY hocamızın anlatımıyla birlikte temanın tanımına karşın biler genellikle konu tabirini daha çok kullanıyoruz. Süje nin yöneldiği konu öznenin kendini ifade edebildiği seçilmiş anlatımlardır. Buna çok anlamlı bir örnek verelim. İtalyan ressam ve Baskı resim sanatçısı Giorgio MORANDİ .
Yaşamının çoğunda durağan ve sessiz, soğuk ve ıssızlığı çağrıştıran şişeler ve keramik kaplarla kompozisyonlar oluşturmuştur. Genelinde arka plan – fon olarak bir duvar ve düşey bir düzlem. Denge amaçlı ve kısmen hareketi yansıtan kısa ya da uzun formlardaki objeler. Sıkılmadan üşenmeden belki de kendini tekrar eden biçimler. Görme ediminin asıl gerçekleştiği algının psikolojik aşaması. MORANDİ nin özellikle seçilmiş sanat nesneleri. Süje nin içsel dünyasının açık tezahürüne somut bir örnek olarak karşımızda gördüğümüz natürmort çalışmasıdır. ( Sitill Life) Resimlerinde Sürrealist- gerçeküstü bir anlayışın olabileceğini belki söyleyemeyiz ancak objelere yönelik fantezisi açısından Metafizik bir yaklaşımdan bahsede biliriz.
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.